نسبت آفند-پدافند در رهنامه نظامی ایران با آرمان‏گرایی-واقع‏گرایی در سیاست خارجی (۱۳۶۸-۱۴۰۰)

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی مستخرج از رساله

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد تهران مرکزی

3 گروه علوم سیاسی-اندیشه سیاسی و مسائل ایران، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

چکیده

برنامه‏ های پنج‏ساله توسعه کشور در غیاب هرگونه دکترین دفاعی مدون و دوره ‏ای در ج.ا. ایران، مهمترین منبع شناخت «دیدگاه ‏های اعلامی» تهران در سپهر نظامی و نیز برجسته‏ ترین ابزار تأثیرگذاری دولت بر جهت‏ گیری‏ های دفاعی کشور محسوب می‏ شوند. مقاله حاضر با هدف کشف رابطه میان «موازنه آفند-پدافند در دکترین نظامی ج.ا. ایران» با «موازنه آرمان‏گرایی-واقع‏گرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت‏ها» بشیوه تحلیل مضمون انجام شده است. پرسش اصلی مقاله این بوده است که «موازنه آفند-پدافند در دکترین نظامی جمهوری اسلامی ایران (برحسب مفاد نظامی/دفاعی برنامه ‏های پنج‏ساله توسعه کشور) چه نسبتی با موازنه آرمان‏گرایی-واقع‏گرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت‏ها (برحسب فهم رؤسای جمهور از محیط بین‏المللی و شیوه مطلوب مواجهه با آن) دارد؟ یافته ‏های پژوهش، وجود تعادل نسبی در موازنه آرمان‏گرایی-واقع‏گرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت هاشمی را نشان می‏ دهند و درحالی‏که این موازنه در دولت احمدی ‏نژاد به ‏سمت آرمان‏گرایی گرایش داشت، در دولت‏های روحانی و به ‏ویژه خاتمی با تمایل به آرمان‏گرایی همراه بوده است. از سوی دیگر، موازنه آفند-پدافند در برنامه ‏های اول/دوم توسعه در دولت هاشمی و نیز برنامه ‏های سوم/چهارم در دولت خاتمی به‏سمت دفاع گرایش داشتند، اما در برنامه پنجم در دولت احمدی ‏نژاد و برنامه ششم در دولت روحانی به‏سمت آفند متمایل شدند. وجود همبستگی مثبت، اما ضعیف میان «آرمان‏گرایی با آفند» و نیز میان «واقع‏گرایی با پدافند» را می ‏توان به نقش حداقلی قوه مجریه در تأثیرگذاری بر دکترین نظامی ایران به‏ واسطه تدوین برنامه‏ های توسعه کشور نسبت داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Relationship Between Offense-Defense in the Military Doctrine and Idealism-Realism in the Foreign Policy of I.R. Iran (1989-2021)

نویسندگان [English]

  • Sakineh Hashemi 1
  • Mohamad Tohedfam 2
  • Ahmad Bakhshayesh Ardestani 3
1 PhD student of International Relations Dep., Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Political Science, Central Tehran Azad University
3 Department of Political Science - Political Thoughts and Issues of Iran, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

I.R. Iran has no documented defense doctrine covering specific periods. The five-year socio-economic development plans (FSDPs) of Iran are hence the most significant sources for understanding its “officially announced military viewpoints”. They are also among the most effective instruments of the Iranian government to affect the country’s defense direction. This paper aims to discover the relationship between the “offense-defense balance (ODB) in military doctrine of I.R. Iran ” and the “idealism-realism balance (IRB) in its foreign policy” using content analysis methodology. The main research question is, “What are the relationships between the former (as perceived from the military/defense content of FSDP) and the latter (based on Iranian presidents’ understanding of the international milieu and the optimal way to deal with it)?” Our findings indicate that ODB was at relative equilibrium in Rafsanjani’s government, tipped towards idealism in the governments of Ahmadinejad, Rouhani, and particularly Khatami. However, ODB was tipped towards defensive in the first and second (Rafsanjani’s government) and third and fourth (Khatami’s government) FSDPs and towards offensive in the fifth (Ahmadinejad’s government) and sixth (Rouhani’s government) FSDPs. The positive, nevertheless weak, correlation between “idealism and offense” and “realism and defense” could be attributed to the Iranian executive branch's minimal contribution to Iran's military doctrine via compiling FSDPs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Offensive-Defensive Balance
  • Idealism-Realism Balance
  • Military Doctrine
  • Foreign Policy Discourse
  • Five-Year Development Plans
  1. ازغندی، س. (1397)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (چارچوب‌ها و جهت‌گیری‌ها)، تهران: قومس.
  2. تاجیک، م. (1383)، سیاست خارجی: عرصه فقدان تصمیم و تدبیر، تهران: فرهنگ گفتمان.
  3. خراسانی اسمعیلی، پ.؛ اژدری، ب. و معصومی، م. (1398). موزانه برون‌گرای هیأت جدید رهبری عربستان سعودی در برابر جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات بین‌‏المللی، 16(3)، 113-147. doi: 10.22034/isj.2019.108371
  4. دشتبانی، ی. و ابراهیمی، مه. (1398). شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر بودجه دفاعی: رویکرد اقتصاد سیاسی دفاع. فصلنامه اقتصاد دفاع، 4(11)، 9-41.
  5. دهقانی فیروزآبادی، س. ج. (1396)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.
  6. رحمتی، ف.، دهشیری، م.، سیمبر, ر. و کشیشیان سیرکی، گ. (1400). تاثیر هویت بر روابط جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا (2003-2019). فصلنامه مطالعات بین‌‏المللی، 18(3)، 77-94. doi: 22034/isj.2021.269758.1358
  7. سنایی، ا. و حجت شمامی، ر. (1396). مواضع گفتمانی و جهت‏گیری‏های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. سیاست جهانی، 6(1)، 125–
  8. قیصری، ن. و خضری، ا. (1395). سیاست دفاعی نظام جمهوری اسلامی ایران: بررسی اسناد کلان. رهیافت انقلاب اسلامی، 10(37)، 74–
  9. متقی، ع. و طباطبایی پناه، س. (1399). تحلیل تاثیر عناصر گفتمان اعتدال گرایی دولت روحانی بر مناسبات جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اروپا. فصلنامه مطالعات روابط بین‏الملل، 13(2)، 187-220.
  10. Bagheri Dolatabadi, A. (2020). Understanding Iran’s Decision–makings in Defence Issues and Missile Programme. India Quarterly: A Journal of International Affairs, 76(2): 226-242, doi: 10.1177/0974928420917784.
  11. Blagden, D. (2021). When Does Competition Become Conflict? Technology, Geography, and the Offense–Defense Balance. Journal of Global Security Studies, 6(4), 1-23, doi: 10.1093/jogss/ogab007.
  12. Bressler, R. D., Trager, R. F. and Dafoe, A. (2021). The Offense-Defense Balance and The Costs of Anarchy: When Welfare Improves Under Offensive Advantage. APSA Preprints, 29(1), 1-69, doi: 10.33774/apsa-2021-hk7gk.
  13. Garfinkel, B. and Dafoe, A. (2019). How Does the Offense-Defense Balance Scale?, Journal of Strategic Studies, 42(6), 736-763, doi: 10.1080/01402390.2019.1631810.
  14. Garfinkel, B., & Dafoe, A. (2019). How Does the Offense-Defense Balance Scale?. Journal of Strategic Studies, 42(6), 736-763, doi: 10.1080/01402390.2019.1631810.
  15. Katzman, K. (2021). Iran’s Foreign and Defense Policies. Congressional Research Service. R44017, Available at: https://fas.org/sgp/crs/mideast/R44017.pdf [accessed 20 January 2021].
  16. Magnani, E. & Barreto, M. L. (2021), Defense policy shaping foreign policy. An alternative interpretation through the study of the Argentine-Chilean Relations. Revista Relaciones Internacionales, 95(1), 103-125. doi: 10.15359/ri.95/1.4.
  17. O’Mahony, A., Blum, I., Armenta, G., Burger, N., Mendelsohn, J., McNerney, M. J., Popper, S. W., Marquis, J. P., & Szayna, T. S. (2018). Assessing, Monitoring, and Evaluating Army Security Cooperation: A Framework for Implementation. RAND Corporation.
  18. Timonen, V., Foley, G. & Conlon, C. (2018). Challenges When Using Grounded Theory: A Pragmatic Introduction to Doing GT Research. International Journal of Qualitative Methods, 17(3), 1-10, doi: 10.1177/1609406918758086.