بازخوانی مادی و اجتماعی روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در دوره دولت سازندگی

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی مستقل

نویسنده

استادیار عضو هیأت علمی گروه روابط بین‌الملل، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی پس از وقوع انقلاب اسلامی وارد یک دهه تعارض و تقابل که الگوی پر تکرار در روابط‌شان بوده است، شدند. اما تحولات هویتی، ژئوپلتیکی و بین‌المللی حادث در دهه1990 موجب تغییر این الگوی حاکم بر روابط آن‌ها شد. هدف این مقاله، بازخوانی روابط تهران و ریاض در دوره پس از جنگ است تا بررسی کند «چگونه و متاثر از چه عواملی، دو کشور از تعارض و تقابل به سوی بهبود مناسبات حرکت کردند». سوال مقاله این است که «چه عواملی موجب حاکم شدن الگوی همزیستی به‌جای تعارض در روابط ایران و عربستان سعودی طی سال‌های 1368 تا 1376 گردید؟». یافته این مقاله که با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و بهره‌گیری از دو رویکرد اجتماعی (سازه‌انگاری) و مادی (واقع‌گرایی) صورت گرفته این است که «ساختار اجتماعی حاکم بر روابط ایران و عربستان سعودی در سال‌های 1368 تا 1376 موجب شد تا محیط آنارشیک بین‌المللی و منطقه‌ای که موجب سوءظن و بی‌اعتمادی دو کشور شده بود، تحلیل رفته و با تغییر فرهنگ دشمنی حاکم بر روابط، آن‌ها به‎سوی همزیستی مبتنی بر عدم تقابل هویتی و تبدیل تعارض ژئوپلتیکی به رقابت، با وجود فشارهای ساختاری حرکت کنند».

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Re-reading the Social and Material of Relations between Islamic Republic of Iran and Saudi Arabia in the “Sazandegi Government”

نویسنده [English]

  • Mahdi Alikhani
Assistant Professor at Islamic Azad University, South Tehran Branch
چکیده [English]

Following the Islamic Revolution, Islamic Republic of Iran and Saudi Arabia entered a decade of conflict and confrontation as a recurring pattern in their relations. But identity, geopolitical, and international developments in the 1990s resulted in a change in the recurring pattern governing their relations. The purpose of this paper is to re-read the relations of Tehran and Riyadh in the post-war period in order to analyze “how and due to which causes, the two countries moved from conflict and confrontation to improving their relations”. The question in this paper is “what factors caused the dominance of the co-existence pattern instead of conflict in Iran - Saudi relations between 1989 and 1997?” The finding of this paper, which is a descriptive - analytic study, and uses two approaches of social (constructivism) and material (realism), is that “the social structure governing the relations between Iran and Saudi Arabia in 1989 – 1997 led to an improvement in the anarchic international and regional environment, which had caused suspicions and mistrust of the two countries. Moreover, the change in the hostility between the two countries, caused the co-existence of them based on non-conflict of identity, and the transformation of geopolitical conflict into competition, despite the structural pressures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran - Saudi relations
  • Sazandegi Government
  • redefinition of identity
  • geopolitical competition
  • redistribution of international power

مراجع

  1. احتشامی، انوشیروان. (1378). سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی، ترجمه ابراهیم متقی و زهره پوستین‌چی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  2. اخوان‌کاظمی، بهرام. (1373). مروری بر روابط ایران و عربستان در دو دهه اخیر، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
  3. بوزان، باری. (1389). ایالات‌متحده و قدرت‌های بزرگ: سیاست‌های جهانی در قرن بیست‌ویکم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  4. تاجیک، محمدرضا. (1383). سیاست خارجی: عرصه فقدان تصمیم و تدبیر، تهران: فرهنگ گفتمان.
  5. تاجیک، محمدرضا. دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1382). الگوهای صدور انقلاب در گفتمان‌های سیاست خارجی ایران، راهبرد، شماره27.
  6. خامنه‌ای، آیت‌الله سید‌علی. (1372). پاسخ‌ به‌ نامه آقای ری‌‌شهری درخصوص جلوگیری‌ دولت سعودی از برگزاری آئین‌ برائت ‌از مشرکین‌، در:
  7. http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=2670
  8. دهشیار، حسین. (1392). عربستان: کنش‌گر منطقه‌ای در بستر روابط ویژه، فصلنامه روابط خارجی، 5(3)، 66-41.
  9. دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1388). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.
  10. رمضانی، روح‌الله. (1380). چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
  11. کونسا، پیر. (1398). تروریسم سعودی، ترجمه اعظم ورشوچی‌فرد و سیامک دل‌آرا، تهران: پارسه.
  12. محمدی، منوچهر. (1387). آینده نظام بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات وزارت امورخارجه.
  13. مرشایمر، جان‌جی. والت، استیون‌ام. (1388). گروه فشار اسراییل و سیاست خارجی آمریکا، ترجمه رضا کامشاد، تهران: فرزان روز.
  14. نبوی، مرتضی. (1383). بازخوانشی از دیپلماسی ایران در جمهوری دوم، سیاست خارجی ایران در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی، راهبرد، شماره34. 202-159.
  15. هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر. (1368). متن سخنرانی رییس‌جمهور اسلامی ایران در کنفرانس بین‌المللی خلیج‌فارس، سیاست خارجی، سال3، شماره3. 393-402.
  16. هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر. (1393). مصاحبه نگارنده با رییس‌جمهور اسبق جمهوری اسلامی ایران، 22/2/1393.
  17. هاشمی، علیرضا. (1390). پایان دفاع، آغاز بازسازی(خاطرات هاشمی‌رفسنجانی1367)، تهران: نشر معارف انقلاب.
  18. هیوود، اندرو. (1398). سیاست جهانی، ترجمه مسعود موسوی شفائی، جلد اول، چاپ دوم، تهران: سمت.
  19. Abir, M. (1993). Saudi Arabia: Government, Society and the Gulf Crisis, London: Routledge.
  20. Chubin, Sh. Tripp, C. (1996). Iran-Saudi Arabia Relations and Regional Order, London: Oxford University Press.
  21. Cordesman, A. H. (2003). Saudi Arabia Enters the Tewnty-First Century: The Political, Foreign Policy, Economics, and Energy Dimensions, Washington: Center for Strategic and International Studies.
  22. Furtig, H. (2002). Iran's Rivalry with Saudi Arabia Between the Gulf Wars, Berkshire: Garnet Publishing Limited.
  23. Furtig, H. (2007). Conflict and Cooperation in the Persian Gulf: The Interregional Order and US Policy, Middle East Journal, Vol.61(4). 627-640.
  24. Indyk, M. (2004). US Policy Priorities in the Gulf: Challenges and Choices, in: International Interests in the Gulf Region, Abu Dhabi: Emirates Center for Strategic Studies and Research.
  25. Lotfian, (1997). Threat perception and military planning in Iran: credible scenarios of conflict and opportunities for confidence building, in: Eric H. Arnett, Military Capacity and the Risk of War: China, India, Pakistan, and Iran, USA: Oxford University Press.
  26. Mearsheimer, J. J. (1995). A realist reply, International Security, Vol.20(1). 82-93.
  27. Nawfal, Michel. (1998). The Place of Arab-Iranian Relations in the Islamic World, in: Khair El-din Haseeb, Arab-Iranian Relations, Beirut: Centre For Arab Unity Studies.
  28. Riedel, B. (2021). Remembering the Khobar Towers bombing, Brookings, June 21, 2021, at:
  29. https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2021/06/21/remembering-the-khobar-towers-bombing/
  30. Terrill, W. A. (2011). The Saudi-Iranian Rivalry and the Future of Middle East Security, Pennsylvania: Strategic Studies Institute.
  31. Waltz, K. N. (2008). Realism and International Politics, New York: Routledge.
  32. Waltz, K. N. (1979). Theory of International Politics, New York: Random House.
  33. Wendt, A. (1995), Constructing International Politics, International Security, 20(1). 71-81.
  34. Wendt, A. (1999). Social Theory of International Politics, Cambridge: Cambridge University Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار