بررسی تطبیقی-تحلیلی گفتمان‌های رقیب در خاورمیانه: مطالعه موردی گفتمان‌های انقلاب اسلامی ایران، اخوانی سکولار ترکیه و سلفی-تکفیری عربستان سعودی

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی مستخرج از رساله

نویسندگان

1 گروه روابط بین‌الملل، واحد بین‌المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، کیش، ایران

2 استادیار عضو هیات عملی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

3 دانشیار عضو هیأت علمی دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه

4 استادیار عضو هیات عملی علوم سیاسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

گفتمان‌ها در عرصه سیاست خارجی، به عنوان یک پدیده مطالعاتی در روابط بین‌الملل، دارای جایگاه هستند. گفتمان‌ها، دال‌های شناور را از حوزه گفتمان‌گونگی هر کشور، بر حول دال مرکزی خود، مفصل‌بندی کرده و تبدیل به وقته می‌کنند. آنها با پدید آوردن غیر و رقیب، روابط خارجی کشورها را دارای هویت می‌کنند، آنگاه، گفتمان‌های غیر را شناخته و رقابت با آنها را شکل می‌دهند. در خاورمیانه امروزی، با توجه به اینکه این منطقه همواره دارای تنش بوده، سه گفتمان انقلاب اسلامی از سوی ایران، اسلام میانه‌رو از سوی ترکیه و سلفی-تکفیری از سوی عربستان، یکدیگر را به عنوان غیر شناسایی کرده‌اند و در حال رقابت با هم هستند. از آنجا که هر گفتمان تلاش می‌کند هژمون شود، گفتمان‌های مذکور نیز در این جهت، تلاش می‌کنند تا نفوذ خود را در خاورمیانه به حداکثر برسانند. با وجود چنین گفتمان‌هایی، هدف این مقاله، مقایسه آنها با یکدیگر است. بنابراین، پرسش اصلی این مقاله آن است که «در مقایسه تطبیقی گفتمان مذکور که از سوی سه قدرت منطقه‌ای ایران، ترکیه و عربستان هدایت می‌شوند، چه موارد مشابهت و تفاوتی وجود دارد؟» برای پاسخ به این سوال، روش تحقیق مقاله، روش گفتمانی و روش مقایسه‌ای است و نتیجه کلی مقاله نیز نشان می‌دهد گفتمان‌های سه‌گانه انقلاب اسلامی، اسلام‌میانه‌رو و سلفی-تکفیری، همگی برآمده از دال‌های شناور اسلام هستند، اما با توجه به وضعیت فرهنگی، مذهبی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی سه کشور ایران، ترکیه و عربستان، به اشکال گوناگونی بر گرد دال‌های مرکزی متفاوت، مفصل‌بندی شده و یکدیگر را به عنوان رقیب، طرد می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparative-Analytical study of Rival Discourses in the Middle East: A Case Study of Discourses of the Islamic Revolution of Iran, the Secular Brotherhood of Turkey and the Salafi-Takfiri of Saudi Arabia

نویسندگان [English]

  • Sayd Abas Hasannia Moghadam 1
  • Mohamadreza Ghaedi 2
  • Mohmmadreza Dehshiri 3
  • Gharineh Kishishian Siraki 4
1 Ph.D. Student of International Relations Group, International Kish Branch, Islamic Azad University, Kish Island, Iran
2 Assistant Prof. at Political Science & International Relations Group,, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran
3 Associate Prof. at International Relations School of I.R.I foreign Affairs Ministry
4 Assistant Prof. at Political Science Group, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran,
چکیده [English]

Discourses in Foreign Policy are Important, especially as case studies in International Relations. They articulate floating signs from the discourses of each country around their central sign and turn them into moment. By creating a non-rival, they identify foreign relations of the countries. Then, they recognize other discourses and compete with them. In today's Middle East, given that the region has always been tense, the three discourses of the Islamic Revolution on the part of Iran, moderate Islam on the part of Turkey, and Salafi-Takfiri on the part of Saudi Arabia have identified each other as non-identical and are competing with each other. Because every discourse seeks to be hegemonic, these discourses also seek to maximize their influence in the Middle East. Despite of the presence of such discourses, the purpose of this article is to compare them. Therefore, the main question of this article is that "in comparing the above-mentioned discourses, which is guided by the three regional powers of Iran, Turkey and Saudi Arabia, what are the similarities and differences? To answer this question, the research method is debate and comparative. The general conclusion of the article also shows that the three discourses of the Islamic Revolution, moderate Islam, and Salafi-Takfiri are all derived from the floating signs of Islam. However, considering the cultural, religious, social, political and historical situation of the three countries of Iran, Turkey and Saudi Arabia, in various forms around the different central signs, they are articulated and reject each other as rivals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Middle East
  • Discourse
  • Competition
  • Islamic Revolution
  • Secular Brotherhood
  • Salafi-Takfiri

مراجع

- قرآن کریم.
- اسماعیلی، محمد (1379)، «نشانه‌های گفتمان اسلامی جدید»، ماهنامه پگاه حوزه، شماره4، صص28-27.
- بردبار، احمدرضا (1395)، «بازیابی شاخص‌های نهضت اسلامی ایران با تأکید بر جنبش‌های سیاسی کنونی جهان اسلام»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال6، شماره3، پاییز، صص23-1.
- بصیری، محمدعلی و محسن باقری (1394)، «بررسی تطبیقی گفتمان مقاومت اسلامی حزب‌الله لبنان و گفتمان سلفی تکفیری»، فصلنامه روابط فرهنگی، سال1، شماره1، پاییز، صص113-87.
- پورپزشک، امیر (1390)، «گفتمان انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی»، مطالعات روابط فرهنگی بین‌الملل، شماره 1، شهریور، صص76-74.
- تاجیک، محمدرضا (1383)، گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران: انتشارات نگاه معاصر.
- جهان‌بزرگی، احمد، مرتضی نبوی و محمدعلی غلامی (1388)، «تحلیل گفتمانی نظریه انقلاب اسلامی»، دوماهنامه زمانه، شماره‌های85و84، شهریور و مهر، صص15-4.
- جهان‌بین، فرزاد (1397)، «تفوق گفتمانی انقلاب اسلامی بر الگوی توسعه غربی (در دیدار دانشگاهیان با رهبر معظم انقلاب اسلامی)»، خبرگزاری فارس، 21خرداد، در: http://www.fna.ir/bmo8el
- حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی (1383)، «نظریۀ گفتمان و تحلیل سیاسی»، فصلنامۀ علوم سیاسی، شماره28، زمستان، صص212-181.
- حقیقت، صادق و سیدمحمدعلی حسینی‌زاده (1394)، «گفتمان»، در: عباس منوچهری، رهیافت‌ها و روش در علوم سیاسی، تهران: سمت.
- دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال (1392)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت، چاپ پنجم.
- زریاب‌خویی، عباس (1387)، «مدخل ابن تیمیه»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد3، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- سلطانی، سیدعلی‌اصغر (1383)، «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، فصلنامۀ علوم سیاسی، شماره28، زمستان، صص180-153.
- سیدباقری، سیدکاظم (1381، «اسلام سیاسی و آینده»، ماهنامه بازتاب اندیشه، شماره31، مهر، صص65-64.
- شاهسوند بغدادی، پریچهره، حامد عمویی و الهام حسین‌خانی (1396)، «مقایسه اندیشه‌های سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و امام خمینی(ره) درباره حکومت در زمینه‌های مبانی فقهی، حدود اختیارات، نقش روحانیت، مشروعیت، مصلحت و قانونگذاری»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی همدان، سال7، شماره33، تابستان، صص80-59.
- شیرودی، مرتضی و همکاران (1398)، «مواجهه گفتمان مقاومت (شیعی) و گفتمان سلفی-اخوانی بر ترتیبات امنیتی سنتی غرب آسیا»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، شماره48، زمستان، صص64-43.
- علی‌پورگرجی، محمود (1393)، «گفتمان اسلامی سیاسی در انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه رهیات انقلاب اسلامی، شماره27، تابستان، صص78-61.
- علیخانی، مهدی (1396)، «هویت‌گرایی در سیاست خارجی عربستان سعودی و پیامدهای منطقه‌ای آن»، فصلنامه مطالعات بین‌المللی، شماره55، صص210-181.
- علی‌یاری، حسن (1394)، «نقش کشورهای غربی در چگونگی شکل‌گیری اندیشه سلفی»، دوفصلنامه مطالعات بیداری اسلامی، سال4، شماره7، بهار و تابستان، صص138-119.
- فراتی، عبدالوهاب (1394)، «درآمدی بردو رویکرد متفاوت اسلام فرهنگی، مدنی و سلفی رقبای کنونی گفتمان انقلاب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، 27 بهمن، در: https://www.hawzah.net/fa/Article/View/94614/
- فراتی، عبدالوهاب (1397)، «گفتمان انقلاب اسلامی و مدلولات تئوریک آن»، شبکه اجتهاد،   22بهمن، در: گفتمان-انقلاب-اسلامی-و-مدلولات-تئوریک-آنhttp://www.ijtihadnet.ir/
- قادری، حاتم (1392)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت، چاپ سیزدهم.
- قاسمی، بهزاد (1397)، «ژئوپولیتیک محور مقاومت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران براساس گفتمان انقلاب اسلامی»، فصلنامه آفاق امنیت، شماره38، بهار، 33-5.
- قطب، محمد (1359)، جاهلیت قرن بیستم، ترجمه علی‌محمد عابدی، تهران: جاما.
- ق‍وام‌، ع‍ب‍دال‍ع‍ل‍ی‌ (1393)، روابط ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل: نظریه‌ها و رویکردها‌، تهران: سمت، چاپ هشتم.
- لوهلکر، رودیگر (1397)، سلفی‌ها (طغیان مذهبیون عربستان سعودی و اسلام)، ترجمه علی عبداللهی و لیلا قنبریان، تهران: نشر کوله‌پشتی.
- مارش، دیوید و جری استوکر (1384)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی‌یوسفی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ دوم.
- محسنی، مرتضی و علی ابوالحسنی و صدیقه تقوی سیاه‌رود کلایی (1395)، «تصویر شناسی «بیگانه» در شاهنامه با تکیه بر کلیشه‌پردازی»، دوفصلنامه پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دوره4، شماره1، بهار، صص147-123.
- منصور، جهانگیر (1396)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر دیدآور، چاپ صدوبیستم.
- موثقی، احمد و جعفر نوروزی‌نژاد (1395)، «دگردیسی در فرهنگ سیاسی ترکیه و غلبۀ گفتمان اسلام‌گرایی میانه‌رو»، فصلنامه سیاست، شماره39، پاییز، صص777-761.
- موثقی‌گیلانی، احمد و هومن نیری (1389)، «اسلام ‌میانه‌رو و دموکراسی در ترکیه»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره5، زمستان، صص63-33.
- موفه، شانتال (1382)، «لیبرالیسم، سوسیالیسم و دموکراسی کثرت‌گرا»، ترجمه م. برومند، نشریه فرهنگ و توسعه، شماره48، فروردین، صص86-83.
- ناطمی‌تردکانی، مهدی و صفرعلی خالدیان (1397)، «مؤلفه‌های فرهنگی گفتمان مقاومت اسلامی در جهان اسلام»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره26، تابستان، صص86-59.
- ولی‌زاده میدانی، رامین (1396)، جمهوری سوم ترکیه، تهران: رواق اندیشه.
- ولی‌زاده‌میدانی، رامین و علی دلخون‌قرامکی (1396)، کودتای 15 جولای 2016 ترکیه، قم: معارف معنوی.
- یانسن، یوهانس جی.جی. (1388)، «جماعه؛ التکفیره و الهجره»، در: دائره‌المعارف جهان نوین اسلام، به کوشش جان ال. اسپوزیتو، ترجمه و تحقیق حسن طارمی، محمددشتی و مهدی دشتی، تهران: نشر کنگره.
- De-Vows (2003), “Discourse Theory and the Study of Ideological Trance-formation: Analyzing Social Democratic Revisionism”, Journal of Pragmatics, Vol. 7, No. 3, pp. 159-172.
- Gumrukcu, Tuvan (2020), “Turkey's Erdogan says main opposition should be probed for Gulen links”, Reuters, 19 February, at: https://www.reuters.com/article/us-turkey-politics-erdogan/turkeys-erdogan-says-main-opposition-should-be-probed-for-gulen-links-idUSKBN20D1OR
- Jorgensen, M and L. Philips (2002), Discourse Analysis as Theory and Method, London: Sage Publications.
- Kamrava, Mehran (2018), “Hierarchy and Instability in the Middle East Regional Order”, International Studies Journal (ISJ), Vol. 14, No. 4, Spring, pp.1-40.
- Koolaee, Elahe and Mohammad Hosein Hafezian (2017), “The Kurdish Question and Iranian-Turkish Relations: 1991-2015”, International Studies Journal (ISJ), Vol. 14, No. 2, Fall, pp.67-90.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار