بازیابی جایگاه تاریخی ایران در خلیج فارس در تعامل با قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی

مدیر شانه‌چی‌, محسن

بازیابی جایگاه تاریخی ایران در خلیج فارس در تعامل با قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی مستقل

نویسنده

محسن مدیر شانه‌چی‌

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

چکیده

در این مقاله، پس از طرح مسئله و توضیح جایگاه محوری خلیج فارس در میانه‌هارتلند جهان، از حضور تاریخی تمدن‌ها و دولت‌های ساحلی و خارجی در این منطقه سخن خواهیم گفت. حضور و نفوذ بیگانگان در خلیج فارس طیف گسترده‌ای از دول استعماری برّی و بحری اروپایی شامل پرتغال، هلند، انگلستان، روسیه تزاری، آلمان و عثمانی و سرانجام ایالات متحده را شامل می‌شود که سیر تاریخی حضور این قدرت‌ها در منطقه اجمالاً بیان خواهد شد. در ادامه به اختلافات و تنش‌های مرزی و زمینه‌ها و پیامدهای آنها از جمله جنگ‌ها و منازعات گسترده در منطقه خواهیم پرداخت و به مواردی از هر یک اشاره خواهیم کرد. شکل‌گیری انواع اتحادیه‌ها و شکل بندی‌های منطقه‌ای در خلیج فارس و جایگاه کانونی این منطقه در برخی اتحادیه‌ها و فورماسیون‌های بین‌المللی موضوع مبحث بعدی خواهد بود. ویژگی‌های خاص منطقه خلیج فارس در ابعاد و وجوه گوناگون موضوع دیگری است که به آن خواهیم پرداخت. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که راهبرد مقتضی و تامین‌کننده منافع ملی ایران در خلیج فارس در مواجهه با قدرت‌ها و بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در این گستره چه می‌تواند باشد. بر این اساس در این مطالعه به طرح و تبیین این فرضیه خواهیم پرداخت که بهره‌گیری از مزایای نسبی و توانمندی‌های بالقوه ایران در چارچوب رویکردی مسالمت‌آمیز و صلح جویانه در تعاملات منطقه‌ای، به بازیابی جایگاه محوری و نقش هژمونیک تاریخی ایران در خلیج فارس می‌انجامد. روش تحقیق در پژوهش حاضر، توصیفی – تحلیلی و روش گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Look at Iran’s Foreign Policy in the Persian Gulf with the Emphasis on the Country’s Interaction with Great Powers

نویسنده [English]

Mohsen Modir Shanehchi

Dept. of Political Sciences, IAU, Mashad Branch, Mashad, Iran.

چکیده [English]

In this article, after noting the significance of the Persian Gulf in the center of heartland, the historical presence of coastal civilizations, states, and foreign powers in the region will be analyzed. While disputes and tensions in this region led to wars, some unions formed around the Persian Gulf region. According to the main hypothesis of this article, Iran can play a major role in the Persian Gulf region as well as finding its historical hegemonic situation by adopting a peaceful approach.

کلیدواژه‌ها [English]

Persian Gulf
Iran
Convergence
Regional Unions

مراجع

اسدی، بیژن (1381)، خلیج فارس و مسائل آن، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) .
---------- (1371)، علائق و استراتژی ابرقدرت‌ها در خلیج فارس 1357 – 1368، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی .
اسدی، علی اکبر (1391)، "شورای همکاری خلیج فارس و تحولات جهان عرب: دگردیسی در اهداف و منافع"، گزارش راهبردی، مرکز تحقیقات استراتژیک معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی‌، ش 425 .
امین، عبدالامیر (1370)، منابع بریتانیا در خلیج فارس،ترجمه علی رجبی یزدی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر .
رضایی، ناصر و حیدری فر، محمد رئوف (1389)، درآمدی بر جغرافیای سیاسی، تهران: سپاهان .
روحی دهبنه، مجید (بهار1390)، "تبیینی سازه انگارانه از علل واگرایی ایران و شورای همکاری خلیج فارس"، روابط خارجی، س 4، ش 1 .
فرامرزی، احمد (1346)، کریم خان زند و خلیج فارس،به کوشش حسن فرامرزی، تهران: انتشارات ابن سینا .
فلسفی، نصرالله (1353)، زندگانی شاه عباس اول،تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران .
فلور، ویلم (1371)، هلندیان در جزیره خارک (خلیج فارس) در عصر کریم خان زند،ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات توس .
کاظمی، علی اصغر (1379)، نظریه همگرایی در روابط بین‌الملل، تهران: نشر قومس .
کریمی پور، یدالله (1379)، مقدمه‌ای بر ایران و همسایگان (منابع تنش و تهدید)،تهران: انتشارات دانشگاه تربیت معلم .
کوهن، سائول برنارد (1387)، ژئوپولیتیک نظام جهانی، ترجمه عباس کاردان، تهران: ابرار معاصر .

13. مجتهدزاده، پیروز (1372)، کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس، ترجمه و تنظیم حمیدرضا ملک محمدی نوری، ویراسته محسن مدیرشانه چی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی .

مجیدی، محمد رضا (1387)، غرب آسیا، نظام بین‌الملل و همگرایی منطقه‌ای، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی .
نخله، امیل آ. (1359)، روابط امریکا و اعراب در خلیج فارس، ترجمه کارو، تهران: انتشارات سروش .
نشأت (میرداماد)، صادق (1345)، تاریخ سیاسی خلیج فارس، تهران: شرکت نسبی کانون کتاب .
وادالا، ر. (1356)، خلیج فارس در عصر استعمار، ترجمه شفیع جوادی، تهران: سحاب کتاب.

18. هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1355)، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوره صفویه تا جنگ جهانی دوم: 1500 ـ 1945،چ 2، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ج1 .